کود ضد شوری | راهکاری برای مقابله با شوری خاک و افزایش عملکرد محصولات
مقدمه
شوری خاک یکی از چالش‌های مهم در زمین‌های کشاورزی به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. استفاده از کود ضد شوری راهکاری مؤثر برای کاهش اثرات منفی نمک در خاک و افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی به شمار می‌رود.
شوری خاک چیست؟
شوری خاک به تجمع نمک‌های محلول مانند کلرید سدیم، سولفات منیزیم و دیگر املاح در ناحیه ریشه گیاه گفته می‌شود که باعث کاهش جذب آب و عناصر غذایی و اختلال در رشد گیاه می‌گردد
چرا شوری خاک مهم است؟
• آب برای گیاهان سخت‌تر جذب می‌شود: وقتی خاک شور است، گیاهان برای جذب آب باید انرژی بیشتری مصرف کنند چون آب جذب شده به دلیل نمک‌های زیاد، کمتر در دسترس است.
• کاهش رشد گیاه: شوری زیاد باعث استرس گیاه و کاهش رشد، کاهش جوانه‌زنی بذر و حتی خشک شدن گیاهان می‌شود.
• تأثیر منفی بر تغذیه: نمک‌ها می‌توانند جذب عناصر مغذی دیگر را مختل کنند و باعث کمبود یا مسمومیت گیاه شوند.
نشانه‌های خاک شور در گیاهان
• زرد شدن یا سوختگی نوک برگ‌ها
• پژمردگی و کاهش رشد
• برگ‌های خشک شده یا ترد
• در موارد شدید، مرگ گیاه
واحد اندازه‌گیری شوری خاک
• معمولاً با EC (هدایت الکتریکی خاک) اندازه‌گیری می‌شود.
• هرچه EC بالاتر باشد، خاک شورتر است.
• خاک با EC بالای حدود ۴ دسی‌زیمنس بر متر (dS/m) معمولاً شور محسوب می‌شود
علت‌های اصلی شوری خاک
1. استفاده از آب آبیاری شور
2. تبخیر زیاد و بارندگی کم
3. نبود زهکشی مناسب
4. مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی
چطور شوری خاک را تشخیص دهیم؟
آزمایش EC (هدایت الکتریکی خاک)
بهترین روش تشخیص شوری خاک است.
مشاهده علائم ظاهری در گیاهان:
رشد کند یا توقف رشد
لکه‌های سوختگی در نوک و حاشیه برگ‌ها
پژمردگی غیرعادی حتی در حضور آب
رسوب نمک روی سطح خاک
معمولاً به‌صورت سفیدی روی سطح خاک یا گلدان قابل مشاهده است.
تأثیر شوری خاک بر گیاهان
افزایش شوری خاک منجر به کاهش رشد، زردی برگ‌ها، کاهش گلدهی و افت عملکرد محصولات می‌شود. در
خاک‌های شور، گیاهان دچار استرس شدید شده و رشد آن‌ها به‌طور محسوس کاهش می‌یابد
راهکارهای کاهش شوری خاک
آبشویی (Leaching)
• با آبیاری سنگین و عمیق، نمک‌ها را از ناحیه ریشه خارج می‌کنند.
• بهترین زمان برای آبشویی: پایان فصل بارندگی یا اوایل بهار
• در خاک‌های با زهکشی خوب موثر است.
اصلاح خاک با گچ (سولفات کلسیم)
• اگر خاک سدیمی باشد (نه فقط شور)، افزودن گچ کشاورزی (CaSO₄) باعث جایگزینی یون سدیم با کلسیم می‌شود.
• این روش نیازمند شست‌وشو بعد از گچ‌پاشی است تا سدیم آزادشده از خاک خارج شود.
استفاده از کودهای مناسب
• از کودهای با شوری پایین استفاده کنید (کودهایی با نیتروژن آمونیومی زیاد شوری‌زا هستند).
• از مصرف زیاد کودهای شیمیایی اجتناب کنید چون خودشان می‌توانند باعث شوری شوند.
کشت گیاهان مقاوم به شوری
بهبود زهکشی خاک
• اگر خاک زهکشی نداشته باشد، آبشویی هم کارآمد نیست.
• می‌توان زهکش فیزیکی نصب کرد یا با افزودن شن و مواد آلی، نفوذپذیری را افزایش داد.
استفاده از مواد آلی و کمپوست
• افزایش مواد آلی خاک، توان نگهداری آب را بیشتر و اثرات شوری را کمتر می‌کند.
کود ضد شوری به ترکیبی گفته می‌شود که به خاک‌های شور یا سدیمی کمک می‌کند تا:
• نمک‌های اضافی را کاهش دهد،
• ساختار خاک را بهبود ببخشد،
• و موجب جذب بهتر عناصر غذایی توسط گیاه شود.
نکته قابل توجه اینه که اصطلاح "کود ضد شوری" یک عنوان بازاری است. این مواد معمولاً اصلاح‌کننده خاک شور هستنند. . پس کود ضد شوری یعنی ماده‌ای که باعث خروج نمک یا خنثی‌سازی اثر آن شود.
کودهای ضد شوری ترکیباتی هستند که با بهبود ساختار خاک، کاهش جذب یون‌های مضر، و افزایش توان گیاه در مقابله با شوری، عملکرد محصول را افزایش می‌دهند. این کودها معمولاً شامل ترکیباتی مثل هیومیک اسید، فولویک اسید، گوگرد، کلسیم، منیزیم و ریزمغذی‌ها هستند.
مواردی که باعث افزایش شوری می شوند عبارتند از:
• مصرف زیاد کودهای شیمیایی...سبب افزایش شوری می شود
• آبشویی بدون زهکش...سبب انتقال نمک ها به عمق خاک می شوند
• آهک بالا...در خاک شور وسدیمی اثرات منفی دارد
انواع کودهای ضد شوری
1. کود هیومیک اسید: افزایش نگهداری آب، بهبود ساختار خاک و جذب بهتر عناصر غذایی.
2. کود کلسیمی: جایگزینی یون سدیم با کلسیم و بهبود بافت خاک.
کود های گوگردی: کاهش اسیدیته خاک و افزایش قابلیت جذب عناصر
4. ریز مغذی‌های کلاته: جبران کمبود عناصر مانند آهن، روی، منگنز در شرایط شور.
5. عصاره جلبک یا فولویک اسید: افزایش مقاومت گیاه به استرس شوری
مزایای استفاده از کود ضد شوری
1. افزایش مقاومت گیاهان به نمک
2. افزایش جذب مواد غذایی
3. افزایش راندمان مصرف آب
4. افزایش کمیت و کیفیت محصول
جمع‌بندی
با توجه به گسترش پدیده شوری در بسیاری از زمین‌های زراعی کشور، استفاده از کود ضد شوری می‌تواند راهکاری مؤثر برای احیای خاک، افزایش عملکرد و پایداری کشاورزی باشد. توصیه می‌شود استفاده از این کودها با مشاوره کارشناسی و بر پایه آزمون خاک صورت گیرد.
سیستم کاربری