ضرورت ضدعفونی بذر گندم
یکی از مراحل حیاتی در تولید گندم، ضدعفونی بذر است. بذر می‌تواند ناقل بسیاری از عوامل بیماری‌زا از جمله قارچ، باکتری و ویروس باشد. انتقال این عوامل از طریق بذر باعث آلودگی اولیه در مزرعه و گسترش بیماری‌هایی از جمله سیاهک، پوسیدگی بذر، لکه برگی و کاهش جوانه‌زنی در مراحل بعدی رشد گیاه شود. استفاده از بذر سالم و ضدعفونی شده، نقش مهمی در افزایش سبز یکنواخت، رشد اولیه قوی و عملکرد نهایی محصول دارد. بذر‌های آلوده نه تنها منبع آلودگی برای گیاهچه تازه است بلکه می‌تواند بیماری را به خاک منتقل کند و در کشت‌های بعد نیز سبب سیوع بیماری می‌شود. ضدعفونی بذر با قارچکشهای مناسب، روشی اقتصادی، ساده و موثر برای جلوگیری از این چرخه آلودگی است. این کار سبب از بین رفتن قارچهای سطحی و در بسیاری از موارد قارچهای درون زاد می‌شود و به گیاهچه اجازه می‌دهد بدون تنش بیماری رشد کند.
ضدعفونی بذر به دو روش اصلی انجام می‌شود؛ ضدعفونی فیزیکی مثل استفاده از آب گرم، تابش اشعه یا خشک کردن خورشیدی و ضدعفونی شیمیایی که معمولا با قارچکش‌ها صورت می‌گیرد. در شرایط زراعی ایران، ضدعفونی شیمیایی رایج‌تر است زیرا سریع‌تر، موثرتر و اقتصادی‌تر می‌باشد.
به طور کلی فواید ضدعفونی بذر عبارتند از:
1. کاهش خطر آلودگی اولیه خاک و بذر
2. بهبود جوانه‌زنی و استقرار یکنواخت گیاهچه
3. جلوگیری از پوسیدگی ریشه و طوفه در مراحل ابتدایی رشد
4. افزایش مقاومت گیاهچه در برابر عوامل تنش‌زا
نقش بیماری‌های قارچی در کاهش عملکرد گندم
قارچهای بیماری‌زا یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد گندم است. بیماری‌هایی مانند زنگ‌ها(Puccinia spp )، فوزاریوم ساقه و خوشه، سیاهک معمولی و پنهان Tilletia spp
.) و پوسدگی‌های ریشه ناشی از شبه قارچ Pyhtium از جمله مشکلات شایع هستند. این قارچ‌ها می‌توانند سبب پوسیدگی بذر، کاهش جوانه‌زنی، زردی برگ‌ها، کاهش کیفیت دانه و حتی از بین رفتن کامل گیاه می‌شود. در مناطق مرطوب شبه قارچهای اُاُمیست مانند Pythium aphanidermatum نیز از عوامل اصلی مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه محسوب می‌شوند. کنترل این عوامل بدون استفاده از قارچکشهای مناسب دشوار است.
اهمیت استفاده از قارچکش‌ها در مدیریت بیماری‌های گندم
قارچکش‌ها از مهم‌ترین عوامل کنترل بیماری‌های قارچی در محصولات کشاورزی هستند. این ترکیبات با مکانیسم‌های مختلف، رشد و تکثیر قارچهای بیماری‌زا را مهار می‌کنند. در گندم قارچ‌هایی مانند Fusarium spp ، Bipolaris، Rhizoctonia solani و Tilletia spp. از مهم‌ترین عوامل بیماری‌زا در گندم هستند و موجب کاهش جوانه‌زنی و عملکرد نهایی محصول گندم می‌شود.
قارچکش‌ها بر اساس نحوه اثر به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند؛ تماسی که فقط سطح برگ را پوشش می‌دهند و از نفوذ قارچ جلوگیری می‌کنند و سیستمیک که پس از جذب به درون گیاه منتقل می‌شوند و با اثر درونی قارچ را از بین می‌برند.
در ضدعفونی بذر، استفاده از قارچهای سیستمیک اهمیت زیادی دارند زیرا می‌توانند در برابر قارچ‌هایی که به درون نفوذ کرده‌اند موثر باشند. در پژوهش‌های انجام شده، استفاده از قارچکشهای سیستمیک نظیر تبوکونازول، کربوکسین و تیابندازول در ضدعفونی بذر گندم موجب کاهش قابل توجه بیماری‌های بذرزاد و افزایش قوه نامیه شده است. این موارد علاوه بر ایجاد سد حفاظتی در سطح بذر، خاصیت درمانی و پیشگیری کننده نیز دارند و می‌توانند در چندین هفته پس از جوانه‌زنی، ریشه و طوقه گیاه را در برابر قارچهای خاکزاد محافظت کند.
قارچکش تبوکونازول
قارچکش تبوکونازول یکی از پرکاربردترین قارچهای سیستمیک در جهان است. یعنی پس از جذب از طریق بذر ، در سراسر بافت گیاه پخش می‌شود و از درون به کنترل قارچهای بیمارگر کمک می‌کند. تبوکونازول از گروه تری آزول‌ها عرضه می‌شود.
مکانسیم اثر تبوکونازول:
تبوکونازول جز اصلی غشا سلولی قارچ را با مهار آنزیم از بین می‌برد. مهار این آنزیم موجب اختلال در ساخت غشا سلولی و درنهایت مرگ قارچ می‌شود. این قارچکش خاصیت سیستمیک دارد و پس از جذب توسط بذر، در اندام‌های گیاه توزیع می‌شود و از آلودگی گیاهچه در برابر قارچهای خاکزاد و بذرزاد جلوگیری می‌کند.
طیف اثر:
تبوکونازول علیه بسیاری از قارچهای عامل بیماری بذر و خاک موثر است از جمله؛ عامل پوسیدگی ریشه و طوقه ( sppFusarium .)، عامل لکه برگی و پوسیدگی برگ(Bipolaris sorokiniana)، عوامل سیاهک معمولی و بدبو گندم(Tilletia caries و Tilletia foetide) و پوسیدگی گیاهچه و ریشه(Rhizoctonia solani و Pythium spp .).
تبوکونازول در کنترل زنگ برگ، زنگ ساقه، و زنگ راه راه موثر است. همینطور تبوکونازول در کنترل بیماری بلایت و اسکب ناشی از Fusarium کاربرد دارد؛ اگرچه تاثیر بیشتر سرکوب است تا کنترل. برای کارایی بهتر لازم است در زمان باز شدن گل‌ها روی سنبله‌ها استفاده شود. در طی یک بررسی نیز این نتیجه بدست آمده است که اگر باران بالافاصله پس از سمپاشی بیاید، تاثیر تبوکونازول کاهش پیدا می‌کند.
تبوکونازول به عنوان قارچکش پوششی بذر در گندم نیز کاربرد دارد و در کنترل بیماری‌هایی مانند کپک‌های ریشه و سایر قارچهای خاکزاد تاثیر دارد.
تبوکونازول همراه با سایر قارچکش‌ها برای کنترل لکه برگی و لکه قارچی در برگ‌های گندم نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مزایای استفاده از تبوکونازول:
1. اثر سیستمیک و طولانی مدت: سبب حفاظت پایدار از گیاه در مراحل اولیه رشد می‌شود
2. سازگاری با بذر: در مقادیر توصیه شده، روی جوانه‌زنی بذر اثر منفی ندارد
3. قابلیت ترکیب با سایر قارچکش‌ها: که طبف اثر و عملکرد را تا چندین برابر افزایش می‌دهد
4. دوام مناسب در خاک: موجب کنترل بیماری‌های خاکزاد تا مدتی پس از کاشت می‌شود
با وجود مزایای فراوان، استفاده بی رویه از تبوکونازول می‌تواند سبب مقاومت در جمعیت‌های قارچی شود. بنابراین، توصیه می‌شود مصرف آن بصورت تناوبی با قارچکش‌هایی از گروه‌های دیگر باشد.
در مطالعات جدید نشان داده شده است که تبوکونازول می‌تواند علاوه بر کنترل بیماری‌ها، باعث افزایش رشد ریشه و بهبود جذب عناصر غذایی نیز می‌شود که احتمالا به دلیل اثر غیرمستقیم آن بر میکروفلور خاک است.
گندم به عنوان محصولی استراتژیک، نیازمند توجه ویژه‌ای در تمام مراحل تولید است. ضدعفونی بذر یکی از مهم‌ترین و اقتصادی‌ترین روش‌های پیشگیری از بیماری‌های قارچی است. استفاده از قارچکشهای سیستمیک مانند تبوکونازول به دلیل طیف گسترده اثر، دوام بالا و ایمنی نسبی برای گیاه، نقش موثری در افزایش سلامت و عملکرد گندم دارد و در نتیجه، مدیریت صحیح ضدعفونی بذر با انتخاب قارچکش مناسب، گامی اساسی در تامین امنیت غذایی کشور به شمار می‌رود.
منابع
سیستم کاربری