شوری خاک (EC) چیست ؟ روشهای مبارزه با شوری خاک

شوری خاک  (EC) به میزان نمک موجود در خاک اشاره دارد و می توان با اندازه گیری هدایت الکتریکی (EC) یک محلول استخراج شده از آن تخمین زده شود. مشکلات شوری بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک وجود دارد اما مناطق تحت تأثیر نمک نیز در آب و هوای نیمه مرطوب و مرطوب بخصوص در مناطق ساحلی مشاهده می شوند. همچنین در مناطقی که از آبهای زیرزمینی با میزان نمک بالای برای آبیاری استفاده می شود ، یک مشکل جدی برای خاک به حساب می آید. دراین مقاله به معرفی انواع خاک شور، اثرات آن بر رشد گیاهان و روش های مبارزه با شوری خاک  (EC) پرداخته می شود.

اندازه گیری

استاندارد شوری خاک توسط عصاره خمیر اشباع تعیین می شود و سپس EC به صورت ECe )EC عصاره اشباع) نوشته می شود. عصاره به کمک دستگاه سانتریفیوژ به دست می آید. این خاک ها دارای PH بالاتر از 8.3 می باشند.
همچنین می توان به راحتی و بدون سانتریفیوژ خاک را با نسبت 2: 1 یا 5: 1 با آب مخلوط نمود و سپس  هدایت الکتریکی آن را توسط دستگاه ای سی متر اندازه گیری نمود. ارتباط بین ای سی عصاره اشباع و (EC 1:2) حدود 4 است:

چگونگی تاثیر شوری خاک بر رشد گیاهان

این عامل می تواند به صورت مسقیم یا غیر مسقیم بر رشد گیاهان موثر باشد

اثرات مسقیم  بر رشد گیاهان:

•    کاهش جذب آب توسط ریشه از خاک: غلظت بالای نمک باعث ایجاد پتانسیل اسمزی بالای در محلول منطقه ریزوسفری گیاه می شود ، بنابراین گیاه مجبور است از انرژی بیشتری برای جذب آب استفاده کند.

در شرایط شوری شدید ، گیاهان، حتی در صورت اشباع شدن منطقه اطراف ریشه، قادر به جذب آب نیستند و پژمرده می شوند.

•    سمیت خاص برخی یون ها رخ می دهد (مانند سدیم ، کلرید ، مقدار اضافی بور و غیره(

اثرات غیر مستقیم بر رشد گیاهان

تداخل در جذب مواد مغذی ضروری: عدم تعادل در محتوای نمکی منجر به رقابت بین عناصر می شود. به این شرایط “آنتاگونیسم” گفته می شود، یعنی جذب بیش از حد یک یون جذب یون دیگر را محدود می کند. به عنوان مثال ، مصرف بیش از حد کلرید ، جذب نیترات را کاهش می دهد ، مصرف بیش از حد فسفر ، جذب منگنز را کاهش می دهد.

اثر سدیم بر ساختار خاک: در مناطقی با شوری بالا ، سدیم جایگزین کلسیم و منیزیم جذب شده در سطح ذرات رس می شود، و خاک تمایل به پراکندگی یا اصطلاحا دیسپرس شدن دارد و نفوذپذیری آن به طرز چشمگیری کاهش می یابد، بنابراین ظرفیت نفوذ آب نیز کاهش می یابد. این خاک ها زمانی که خشک می شوند و تمایل به ترک خوردگی دارد و این ممکن است به ریشه آسیب وارد کند.

عوامل مؤثر

عوامل مختلفی در میزان شوری خاک (EC) و ترکیب نمکهای موجود در آن تأثیر می گذارد:
•    کیفیت آب آبیاری
میزان نمک محلول و نوع ترکیبی که این املاح در آب مورد استفاده دارند، تاثیر گذار خواهد بود. بنابراین باید پارامترهای مختلفی از قبیل هدایت الکتریکی منبع آب و مقدار مواد معدنی آن آزمایش شود.
•    کودهای مورد استفاده
نوع و میزان کودهای مصرف شده، بر شوری  تأثیر می گذارد. برخی از کودها حاوی مقادیر زیادی نمکهای بالقوه مضر  مانند KCL یا سولفات آمونیوم هستند. استفاده بیش از حد از این کودها منجر به بالا رفتن هدایت الکتریکی می شود و باید از این افزایش جلوگیری کرد.
•    میزان آبیاری و نوع سیستم آبیاری
شوری خاک (EC) ارتباط مستقیمی با مقدار آب مورد استفاده دارد به گونه ای که هرچقدر میزان آب مورد استفاده بیشتر شود هدایت الکتریکی خاک به آب نزدیک تر می شود. با خشک شدن خاک ، غلظت نمکها در محلول خاک افزایش می یابد. به عنوان مثال ، هنگام آبیاری با استفاده از آبپاش ها ، آب و نمک ها با توجه به ظرفیت نفوذ و مقدار آب ، عمیق تر حرکت می کنند تا زمانی که در عمق خاصی متوقف شوند. هنگام استفاده از آبیاری قطره ای حرکت جانبی آب و نمک نیز وجود دارد.
•    ویژگی های مزرعه و تاریخ کشاورزی
یک منطقه با زهکشی ضعیف ممکن است به سطح شوری برسد که برای کاشت همه محصولات مضر باشد.

توصیه کودی برای گیاهان در شرایط شور

شوری آب و خاک در ایران از مشکلات عمده بخش کشاورزی است. مطالعات نشان می دهد که 7.33 میلیون هکتار از اراضی زراعی ایران با این مشکل مواجه می باشد و گیاهان عناصر را از محیط طبیعی جذب می کنند. اغلب گیاهان گلیکوفیت (شیرین رست) بوده و در شرایط شوری کم تکامل یافته اند. از این رو سازوکارهای جذب، انتقال و استفاده گیاهان از عناصر غذایی معدنی در خاک های غیر شور توسعه یافته است.

وقتی شوری خاک (EC) آنقدر بالا باشد که عملکرد محصول را 50 درصد یا بیشتر کاهش دهد کودپاشی بازدهی کمی دارد. با توجه به ویژگی های مناطق شور (زیادی املاح محلول)، وجود مقادیر قابل توجه کلسیم، منیزیم، کلر و احتمالا بور که سبب کاهش رشد و عملکرد گیاهان می شود مصرف برخی عناصر غذایی به ویژه نیتروژن، پتاسیم و روی فراتر از نیاز باشد تا بتوان اثرات سوء برخی از کاتیون های مانند سدیم و آنیون نظیر کلر را در سلول های گیاه کاهش داد.

در این شرایط با افزایش مصرف K2SO4 می توان علاوه بر کمبود، اثرات مسمومیت شوری را کاهش و عملکرد را افزایش داد. مصرف این کود در این شرایط موجب کاهش اثرات سوء تجمع سدیم و کلر در برگهای گیاه می شود.

در این شرایط میزان نیاز گیاه به عناصر N، P، K و Zn با شورتر شدن خاک و آب آبیاری افزایش می یابد. به گونه ای که به ازای افزایش هر واحد مقدار 25کیلو اوره، 20 کیلو سولفات پتاسیم و 5 کیلو سولفات روی در هکتار به مقدار توصیه شده در این شرایط اضافه شود. جهت افزایش کارایی کودها در این شرایط از دستگاه بذرکار-کودکار (جایگذاری کود در زیر بذر) بهتر است استفاده شود.

روش های مبارزه

موثرترین راه برای کنترل شوری خاک (EC) و حفظ پایداری مزارع کشاورزی ، مبارزه با این مشکلات و استفاده از تکنیک های موثر و همگام با محیط زیست است.
 موارد به شرح زیر می باشد:

•    استفاده از کودهای با شاخص شوری پایین
•    بهترین راه برای حذف نمک از ناحیه ریشه هنوز زهکشی است. بسته به شرایط خاک ، نوع محصول مورد نظر شما برای کاشت و در دسترس بودن آب ، زهکشی را می توان به صورت زهکشی عمیق انجام داد تا سطح خاک را شستشو دهد و نمکی را که در نزدیکی سطح متمرکز شده است از بین ببرد
•    استفاده از گونه های زراعی متحمل به خشکی مانند بعضی از گونه های Atriplex زیرا این گونه ها به آب کمتری نیاز دارند و بنابراین ، نمک کمتری می تواند نفوذ کند.
•    استفاده از روش های نوین آبیاری که بتوان با حداقل آب عملکرد بالای را بدست آورد.

•    البته باید توجه نمود که جهت رفع شوری خاک (EC) باید به دنبال شناخت عوامل به وجود آورنده باشیم که بتوانیم به کمک روش های متناسب با این عوامل این مشکل را رفع نمود.