در فصول مختلف سال امکان سرمازدگی گیاهان وجود دارد که می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به بار آورد. .  زمانی که گیاهان در معرض دمایی پایین‌تر از حد استاندارد برای رشد خود قرار گیرند رطوبت درون گیاه با تشکیل کریستال‌های یخ منبسط شده و سبب آسیب رساندن به بافت‌های گیاهی از جمله آوندها شده و سبب قطع جریان مواد غذایی به سلول‌ها می‌گردد که پدیده سرمازدگی گیاه گفته می‌شد. میزان خسارت ناشی از سرمازدگی بسته به گونه و رقم گیاهان متفاوت است.  

 یکی از بزرگترین نگرانی‌های کشاورزان خسارت ناشی از سرمازدگی و یخ زدگی گیاهان است. سرمازدگی‌ها به دو دسته پاییزه - زمستانه و سرمازدگی‌های بهاره -تابستانه تقسیم‌بندی می‌شوند. 

 

برای گیاهان و درختان چوبی، سرمازدگی می‌تواند به تنه و شاخه‌ها و حتی به برخی میوه های پاییزه آسیب رسانده و سبب شکاف در تنه درختان شود.

 

 

 

 

سرمازدگی پاییزه در اثر تغییر و کاهش ناگهانی دما در فصل پاییز که هنوز درختان خزان نکرده اند، رخ می دهد. در این سرمازدگی میوه های پاییزه خسارت می بینند و سبب کاهش کیفیت و بازارپسندی آن می شود. علاوه بر این چون سبب خزان زودتر از موعد درختان می شود، سبب ضعف درختان می گردد و تولید سال آینده را تحت تاثیر قرار می دهد.

سرمای زمستانه در اثر کاهش دما به پایین تر از 10- درجه رخ می دهد و بخاطر این مورد آب بافت ها یخ زده که در موارد شدیدتر موجب ترک خوردگی تنه و شاخه ها می شود. چند مورد از عواملی که سرمازدگی زمستانه را تشدید می کند، هرس زودهنگام، آبیاری بی رویه بخصوص در فصل پاییز در مناطقی با زمستان های سرد (نه زمستان خشک) که سبب رقیق شدن شیره گیاهی و در نتیجه افزایش احتمال یخ زدگی می شود (قابل ذکر است این مورد با یخ آب زمستانه متفاوت است) و استفاده بیش از حد کودهای ازته که سبب تحریک رشد رویشی و در نتیجه حساسیت به سرما می شود. 

سرمازدگی بهاره در اثر سرد شدن دما بعد از بازشدن شکوفه ها یا اوایل تشکیل میوه است. جوانه‌های بارور در حال رکود به سرمای زمستانه مقاوم هستند، اما مقاومت آن‌ها هنگام بیدار شدن جوانه‌ها کاهش می‌یابد. اگر درختان دچار این سرمازدگی شوند، خسارت بسیاری می بینند چون شکوفه ها و میوه ها بیشترین حساسیت را نسبت به سرما دارند. قابل ذکر است افزایش دما قبل از سرمای بهاره، خسارت ناشی از سرمازدگی را بیشتر می کند. 

 

 

• زمان سرمازدگی: زمان وقوع سرمازدگی از جمله مواردی محسوب می‌شود که دانستن آن می‌تواند به جلوگیری از وقوع این اتفاق کمک کند. معمولا سرمازدگی باغات در بهار و زمستان رخ می‌دهد که در اوایل فصل بهار و زمانی که درختان تازه شروع به جوانه زدن می‌کنند، خسارات بیشتری را در پی دارد. 

 

• نوع درخت میوه: بعضی از درختان میوه‌ در مقایسه با سایر درختان حساسیت بیشتری نسبت به سرما دارند و آسیب‌پذیرتر هستند. مثلاً درختان هسته‌داری همچون زردآلو و هلو در مقایسه با سیب و گلابی حساسیت 
بیشتری دارند. پایه‌های درختان میوه نیز در میزان مقاومت آن‌ها به سرمای زمستانه متفاوت می‌باشد.

 

• منطقه جغرافیایی باغ: مناطقی که اقلیم سردسیر داشته باشند، بیشتر در معرض این خطر قرار دارند.

 

• شرایط آب‌وهوایی: مناطقی که دارای آب‌وهوای آرام و بدون باد هستند، بیشتر در معرض خطر سرمازدگی قرار خواهند داشت.

 

مطلب قابل توجه این است که ، در اثر سرمای بیش از حد زمستان، گونه‌های گیاهان و درختان پوست نازک شکاف خورده و در اثر یخبندان شاخه‌ها سیاه می‌شوند. اما در گیاهان چوبی مقاوم، در اثر یک سری تغییراتی که حاصل می‌شود در اواخر تابستان و پاییز موجب مقاوم شدن آن‌ها در برابر سرما می‌گردد. در طی مقاوم شدن درختان تغیرات زیادی در درختان صورت می‌پذیرد. اولین مرحله مقاوم شدن توسط روز‌های کوتاه شروع می‌شود که منجر به توقف رشد می‌شود. دومین مرحله مقاوم شدن مستلزم دمای پایین می‌باشد که مواد محرک مقاومت ساخته می‌شود.

 

 

 

 

 

در مناطقی که احتمال خطر سرمای بهاره است با توجه به تاریخ گلدهی ارقام مختلف یک گونه درختی، می‌توان از ارقام دیر گل استفاده کرد این ارقام با توجه به بازشدن دیرهنگام گل ها،  کمتر با سرما‌های دیر رس بهاره مواجه می‌شوند.  

 

استفاده از برخی هورمون ها موجب تاخیر ۲-۱ هفته در زمان گلدهی درختان می‌گردد ولی باید در استفاده از آن ها احتیاط لازم را بکار برد.

 

در مناطق شیب دار و کنار تپه‌ها در صورت احتمال وجود سرما‌های دیر رس بهاره، محل باغ را در شیب‌های شمالی انتخاب می‌کنند تا در اوایل بهار دیر‌تر گرم شده و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه‌ها گردد. 

علاوه بر این ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، رود خانه ها، برکه‌ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسیب‌های سرمای بهاره را کاهش می‌دهد.

 

پاشیدن آب بر روی شاخه‌های درختان میوه در دمای صفر درجه سانتیگراد موجب تشکیل یخ می‌شود. به ازای هر لیتر آب که یخ می‌شود ۸۰ کیلو کالری گرما آزاد می‌شود. گرمای آزاد شده موجب گرم شدن اجسامی که در تماس با آب هستند می‌شود در ضمن تشکیل یک لایه نسبتا عایق یخ در اطراف جوانه موجب می‌شود تا دمای جوانه از صفر درجه سانتیگراد پایین نیاید برای این منظور می‌توان از سیستم آبیاری بارانی استفاده کرد و یا توسط محلول پاش‌ها روی درختان میوه آب پاشید. پاشیدن آب باید در دمای صفر درجه سانتیگراد انجام گیرد. البته قابل ذکر است هواشناسی را مدام باید رصد نمود.

 

نوع سطح خاک در محافظت دمای هوا تاثیر دارد . برای محافظت در برابر سرما و یخبندان‌های ناشی از تشعشع، خاک باید مرطوب و عاری از علف‌های هرز و شخم نخورده باشد. زیرا زمین شخم خورده دارای هوای بیشتر بوده و گرمای ویژه کمتری دارد از این رو خاک شخم خورده سریع‌تر سرد می‌شود، اما خاک‌های مرطوب دیرگرم شده و دیرتر دمای ویژه کمتری دارد از این رو خاک شخم خورده سریع‌تر سرد می‌شود، اما خاک‌های مرطوب دیرگرم شده و دیرتر دمای شده یخ زده گی را در لایه ۱۵ سانتی متر سطح خاک به تاخیر می‌اندازد.

 

گرم کردن باغ توسط بخاری‌های باغی 

کار گذاشتن بخاری یا پلار‌های باغی در قسمت‌های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب نفت یا گازوییل موجب گرم شدن باغ می‌گردد. این روش در مناطق سردسیری ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد، اما در مناطق نیمه گرمسیری مثلا در باغات مرکبات، انار، انجیر زیتون و ... می‌تواند موثر واقع شود.گرمسیری مثلا در باغات مرکبات، انار، انجیر زیتون و ... می‌تواند موثر واقع شود.

 

در شب‌های که احتمال بروز سرما می‌باشد با سوزاندن کاه وکلش و مواد دیگر موجب ایجاد دود در هوای باز گردید ذرات معلق در هوا هر چقدر بیشتر باشد انعکاس حرارت به سقف آسمان تقلیل می‌یابد، زیرا تشعشع حرارت که با طول موج‌های بلند به طرف آسمان منعکس می‌شود توسط ذرات هوا جذب شده و دمای باغ را حفظ می‌کنند.

 

کشت درختان باد شکن همچون چنار زبان گنجشک، افرا و ... در جهت شمالی که باد‌های سرد می‌وزد موجب محافظت درختان میوه از سرما می‌شود.

 

  امیدواریم مقاله سرمازدگی و راهکار های جلوگیری از خسارت ، مورد توجه و پسندتان قرار گرفته باشد . در صورتی که در این زمینه سوال، نظر و یا تجربه ای دارید با ما تماس بگیرید.  پیشاپیش از حمایت شما سپاسگزاریم. این مطلب توسط تیم تحقیقاتی و علمی آوان تهیه شده است. استفاده از مطالب برای نشر علم و آگاهی با ذکر منبع و درج لینک مانعی ندارد.