مقایسه انواع روشهای کوددهی


کود یکی از نهاده های مهم بخش کشاورزی است که از نقش چند جانبهای برخوردار است. استفاده بی موقع کود علاوه بر دور ریختن سرمایه کشاورزان، باعث ایجاد خسارت به شکل کاهش کمی و کیفی محصول و آلودگی آب و خاک نیز خواهد شد.

یکی از اصول اساسی تغذیۀ گیاهی و رفع نیاز کودی گیاهان، روش کود دادن است. بطور کلی هدف این است که کود به شکلی مصرف شود که کارایی آن حداکثر باشد و بسته به نوع کود و نوع کشت و سیستم آبیاری روش کوددادن تفاوت می کند. رشد مطلوب گیاه و حصول حداکثر کیفیت و کمیت محصول مستلزم وجود مقدار کافی و متعادلی از عناصر پرمصرف و کم مصرف در خاک است. در صورتی که کمبود عنصر یا عناصر غذائی در خاک جود داشته باشد، می بایستی بصورت کود به خاک اضافه گردد. به عبارت دیگر کود ماده ای است که برای تامین متعادل عنصر یا عناصر مورد نیاز گیاه بطور مستقیم به خاک اضافه می شود در مواردی عنصر مورد نظر به مقدار زیادی در خاک یافت می شود، اما به فرم غیر قابل استفاده بوده و یا جذب آن به دلیل وجود مقدار زیادی از یک عنصر دیگر به خوبی انجام نمیشود در این موارد ممکن است از طریق تغییر در وضعیت شیمیائی خاک به رفع مشکل پرداخت و یا کود را بصورت مایع با غلظت مناسب روی گیاه محلول پاشی کرد. این گونه عملیات را نیز کوددهی گویند.

تمامی کودی که به خاک اضافه می شود جذب گیاه نمی گردد، بلکه قسمت قابل توجهی از آن به طرق مختلف از دسترس گیاه خارج می شود. بخشی از کود داده شده از خاک شسته شده وارد آب زهکش و سرانجام آبهای زیرزمینی می گردد و آن را آلوده می سازد. بخشی دیگر از کود توسط خاک،مواد آلی و میکروبها تثبیت می شود. قسمتی نیز تجزیه گشته و بصورت گاز وارد جو می گردد. باقی مانده کودبتدریج جذب گیاه می شود انتخاب و مصرف کود می بایستی با توجه به موجودی و سرنوشت عناصر در خاک، اثر متقابل عناصر با یکدیگر و نیاز گیاه به عناصر انجام گیرد.ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند.بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.

انواع روش های کود دهی شامل روش تزریقی، روش پراکندن، روش نواری، روش کناری، کودپاشی همراه آب آبیاری، محلول پاشی کود و چالکود.

۱- کوددهی به روش تزریقی :

محلول آمونیاک و آمونیاک مایع از کودهائی هستند که در خاک تزریق می شوند و در حال حاضر، این کودها در ایران رواج زیادی ندارد. این دو کود را باید در آخرین مرحله تهیه بستر و حداقل ۱۰ تا ۱۵ روز قبل از کاشت در خاک مرطوب تزریق نمود تا نیتریفیکاسیون در آن ها کامل گردد . آمونیاک در خاک هائی که PH آن ها بیش از ۸ است از خاک فرار می کند. محلول های نیترات آمونیوم و اوره را نیز می توان قبل از کاشت در خاک تزریق نمود. تزریق محلول ها به فشار زیادی احتیاج ندارد، اما آمونیاک مایع باید تحت فشار تزریق شود. تزریق آمونیاک مایع در خاک هائی عملی است که بافت خاک ریز بوده و رطوبت آن کافی باشد، تا خاک به سهولت فشرده شده و آمونیاک در خاک محبوس گردد معمولا در خاک های سنگین این روش کوددهی مناسب تر است و به این منظور از دستگاه های ویژه ای استفاده می شود.



۲- کوددهی به روش پراکندن :

در این روش ، کود به طور یکنواخت در ســطح خاک پراکنده می شود . عمل پراکندن کود با دســت یا با کودپاش یا هواپیما ، قبل و بعد از کشــت انجام می گیرد . در پراکندن کود قبل از کشــت در آخرین مرحله از تهیه بستر بذر و پس از تسطیح انجام می گیرد و تقریبا در مورد تمام کودهای جامد عملی می باشد . پس از انکه کود را با وسائلی در سطح خاک پراکنده کردند آن را با دیسک یا کولتیواتور با خاک مخلوط می کنند . در صورت پراکندن کود پس از کاشــت و سبز شــدن گیاه باید عمل آبیاری انجام شود تا کود در آب حل شده ، وارد خاک گردد . کودهای سرک در کشت های درهم معمولا به این وسیله در خاک پخش می شوند . در دیم کاری نیز از کود سرک استفاده می کنند، در اینصورت هنگامی کودپاشی می کنند که احتمال بارندگی بسیار زیاد باشد .ماشین مخصوص کودپاشی همان ردیف کار غلات دانه ریز است که لوله ها سقوط و پاشنه های کاشت آن برداشته شده باشد ، این دستگاه از یک مخزن کود تشکیل شده که در زیر آن سوراخ های قابل تنظیمی برای پاشش کود تنظیم شده . برای پاشش کود می توان از دستگاه کودپاش یا سانتریفیوژ استفاده نمود .برای کودپاشی اراضی وسیع و تپه ای ( تحت شرایط دیم کاری ) یا پاشیدن کود در محصولات مرتفع مانند ذرت و آفتابگردان که استفاده از ماشین های زمینی همراه با بروز خسارت هایی در محصول می باشد می توان از هواپیما یا هلی کوپتر استفاده نمود.



۳- کوددهی به روش نـواری :

در ایــن روش ، کود به صورت نواری به عرض ۵-۲ ســانتی متر در یک یا دو ســمت و زیر بذر ( ۳ تا ۱۰ سانتی متر در پهلو و ۵ تا ۸ سانتی متر در زیر) قرار می دهند. این روش کوددهی بیشتر در کاشت گیاهــان وجینــی و یا کشــت های ردیفی به کار مــی رود . عمل کوددهی نواری بــا کودکار انجام می گیرد. کودپاشی نواری همزمان با بذرکاری گیاهان وجینی انجام می گیرد. دستگاه کودپاش معمولا قبل از بذر کار واقع است. در کشت مسطح، قرار دادن کود به صورت نواری با دستگاهی انجام می گیرد که شامل یک مخزن کود، یک لوله انتقال کود و وسائل شیار دادن خاک است . در کشت جوی و پشته ای ، کود روی زمین ریخته می شود و توسط شیارسازی که در جلو ردیف کار واقع است در زیر پشته مدفون می گردد. نکته : نواری قرار دادن کودهائی که به سرعت در خاک تثبیت می شوند مانند کودهای فسفره باعث می شود که سطح تماس کود با خاک کمتر باشد و تثبیت کمتری به وقوع پیوندد و افزایش اثر بخشی کودهای فسفره در این روش چندین برابر روش پراکندن می باشد. نکته : هر چه مقدار کود مصرفی زیادتر، کود محلول تر، بافت خاک درشت تر و یا حساسیت محصول به کود زیادتر باشد، فاصله بین بذر و نوار کود را بیشتر و عرض نوار کود زیادتر می گردد.

۴- کوددهی به روش کناری :

در این روش کود را در کنار ردیف های کشــت می ریزند. این روش برای دادن کود سرک به گیاهان وجینی در کشت های جوی پشته ای به کار می رود . این نوع کودریزی با دست و یا با دستگاه کودریز انجام می گیرد در این روش زارعین خبره ابتدا شکافی سراسری در ســینه پشــته ایجاد کرده و کود را در آن به صورت نواری ریخته و شکاف را با خاک می پوشانند. انجام عملیات آبیاری پس از کوددهی ضروری ست . نکته : بهتر آن است که کودپاشی قیل از وجین و سله شکنی صورت گیرد، انجام این عملیات بعد از کودپاشی سبب اختلاط کود با خاک سطحی می شود.




۵- کود پاشی همراه با آب آبیاری یا روش محلول پاشی در آب آبیاری :

کودهــای محلول را در آب آبیاری حل کرده ، با آبیاری بارانی و یا قطره ای در سطح مزرعه توزیع می نمایند . بدین منظوری، مقدار جریان آب (دبی) را به نحوی تنظیم می نمایند که در طول مدت آبیاری تعیین شده هم نیاز آبی گیاه تامین شود و هم کود به مقدار توصیه شده توزیع گردد . در روش سنتی زارعین به صورت ابتکاری و بدون داشتن توصیه علمی کیســه کود ازته را در میانه زمان آبیاری در نهر آبیاری قرار می دهند . تا کود به تدریج حل و در سطح مزرعه توزیع شود . دادن کود نیتروژنه (به صورت اوره) با آب آبیاری بسیار معمول است . با این روش می توان ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم نیتروژن را در هر بار آب آبیاری به خاک اضافه نمود و به این طریق تمام نیتروژن مورد نیاز محصول را به صورت سرک در فواصل زمانی مناسب و طی دوران رشد سریع در اختیار گیاه قرار داد . روش کار : ابتدا برای چندین ساعت با آب بدون کود ، مزرعه را آبیاری می کنند تا خاک و گیاه مرطوب گردند . سپس کود محلول را در سیستم آبیاری تزریق کرده و به مدت نیم تا ۱ ساعت با آب حاوی کود آبیاری می نمایند . بدنبال آن ، آبیاری با آب فاقد کود به مدت ۱ تا ۱/۵ ساعت ادامه می یابد تا سیستم پاک شود ، گیاه شسته گردد، کود در خاک نفوذ نماید و در عین حال ، کود به اعماق خاک شسته نشود.



۶- کودهی به روش محلولپاشی :

این روش بیشــتر در مورد کودهای میکرو کاربرد دارد به این منظور کود را در آب حل نموده ، روی برگ ها با محلول پاش ها می پاشند . محلولپاشی از طریق برگ از اهمیت زیادی برخوردار است ولی بایستی توجه داشت بعلت وجود سلول های خاص در برگ ها ، محدودیت هایی در جذب یون ها وجود دارد ، زیرا وجود کوتیکول ها محدودیت هائی را برای جذب آب و املاح محلول در آن موجب می شود . هر چند عناصر اصلی از طریق برگ جذب می شود ولی میزان واقعی نیاز گیاه به این عناصر نمی تواند بطور کامل از طریق برگ جذب و تامین شود . محلولپاشی موقعی موثر خواهد بود که مواد غذایی به نحوی از طریق ریشه نتواند جذب گیاه شود . این موضوع بخصوص در مورد عناصر سنگین نظیر آهن ، منگنز ، روی و مس صادق است . زیرا بعلت خصوصیات فیزیکوشیمیائی خاک این عناصر بر روی ذرات خاک فیکس شده و بحالت غیرقابل جذب در می آیند در این صورت محلولپاشی موثر خواهد بود . در بررسی های انجام شده معلوم شد که جذب اوره از طریق برگ و تبدیل آن در گیاه بخوبی صورت می گیرد که مصرف آن در باغات معمول شده است . تغذیه برگی برخی از عناصر نظیر بور ، منگنز ، روی و آهن در خاک های آهکی کشور در مقایسه با مصرف خاکی مناسب تر است.



۷ -نحوه کود دهی به روش چالکود

روش دیگر کوددهی روش جایگذاری و یا همان چالکود است که نسبت به پخش سطحی مزایای بیشتری دارد.بسته به اندازه درخت تعدادی چاله دور درخت حفر می کنیم که ابعاد آن ۴۰*۵۰ سانتی متر بوده و توسط کود پر می شود.تعداد چاله ها ۲ تا ۵ عدد است. و زمان مناسب جهت کوددهی اواخر زمستان است.