یونجه یکی از مهم ترین گیاهان علوفه ای جهانی است که به دلیل بالا بردن ارزش غذایی و امکانات کاشت در اقلیم های مختلف به ملکه گیاهان علوفه ای مشهور شده است. به جرات می توان گفت یونجه از معدود گیاهانی است که خاستگاه اصلی آن ایران است. یونجه اصولاً مبدأ کویری دارد و در حال حاضر در تمام مناطق معتدل و شبه قاره کشت می‌گردد. یونجه گیاهی است چند ساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد و به ریشه اولیه یونجه معروف است. گیاه یونجه علاوه بر ریشه راست و مستقیم اولیه، ریشه‌های جانبی نیز دارد که از سلول‌های حاشیه استوانه مرکزی ریشه اصلی سرچشمه می‌گیرد. عامل موفقیت یونجه در مقاومت به کلیه عوامل نامساعد و همچنین استفاده از مواد غذایی تحت‌الارض، برخورداری از یک سیستم ریشه قوی می‌باشد. ارتفاع آن تا یک متر می‌رسد برگ‌های آن دارای سه برگچه می‌باشد برگچه‌های نوک تیز، سبز رنگ و بیضی شکل است. گل‌های یونجه به ‌شکل سبز و برنگ بنفش تیره یا آبی روشن است میوه یونجه مانند صدف بوده و دانه داخل میوه مانند لوبیا ولی کوچکتر از آن می‌باشد.

بررسی یونجه زار از نظر وجود گونه های آفات و مدیریت اصولی آن ها می تواند به طور چشمگیری از كاهش عملكرد ناشی از حمله آنها جلوگیری كند. از آفات مهم یونجه می توان به سرخرطومی برگ یونجه، سرخرطومی ریشه یونجه، سن گل خوار یونجه، سوسک شاخک بلند، شته یونجه، سن سبز یونجه، کرم برگخوار یونجه و زنبور بذر خوار یونجه  را نام برد.


    سرخرطومی برگ یونجه

 سرخرطومی برگ یونجه مهم ترین آفت یونجه زارهای ایران به شمار می آید. عمده ترین خسارت این آفت ناشی از تغذیه لاروهای آن از شاخ و برگ های گیاه یونجه است. حشرات بالغ سرخرطومی برگ یونجه به رنگ قهوه ای تا خاكستری تیره هستند. لارو سرخرطومی  دارای بدنی خمیده است. لاروها سبز كم رنگ بوده و یك خط سفید نازك در وسط سطح پشتی آن ها وجود دارد. سر لاروها سیاه رنگ است. لارو سرخرطومی دارای چهار سن لاروی است. این لاروها در درون پیله مشبك و منعطف تبدیل به شفیره می شوند. شفیره سرخرطومی مثلثی شكل بوده و ابتدا به رنگ زرد مایل به سبز كمرنگ است، ولی پس از مدتی به رنگ سبز تیره در می آید. لارو سرخرطومی در آغاز از غنچه های انتهایی و با گذشت زمان و بزرگتر شدن آن ها، از برگچه ها تغذیه می كند. در صورتی كه روند تغذیه با شدت بالایی ادامه یابد بوته ها به طور كامل  بدون بدرگ خواهند شد. آسیب سرخرطومی برگ یونجه در فصل بهار و در یك مدت 4تا 6 هفته ای رخ می دهد كه این بازه زمانی همزمان با چین اول خواهد بود. سرخرطومی یونجه بر پایه شرایط اقلیمی محل رشد، به دو صورت تخم و حشره كامل زمستان گذرانی می كند. در مناطق سردسیری حشره بالغ دراواخر زمستان از خواب زمستانی بیرون آمده و وارد یونجه زارها می شود. حشره ماده بالغ آغاز به تخم ریزی در درون ساقه های یونجه می كند. این تخم ها زرد رنگ بوده و پس از رشد جنین و به هنگام تفریخ به رنگ تیره در می آیند تخم ها به طور معمول در اواخرزمستان یا اوایل بهار تبدیل به لارو می شوند لاروها در درون پیله تبدیل به شفیره می شوند كه این عمل در سطح خاك یا در سطح علوفه انجام می شود. دوره شفیرگی دو تا سه هفته بوده، سپس حشره بالغ جدید ظاهر می شود حشره بالغ پس از ظهور برای مدت كوتاهی ازسطح پوست ساقه های یونجه تغذیه كرده و این قسمت از ساقه ها را در جهت درازا دچار سایش می كند هنگامی كه دمای هوا به حدود 16تا 19درجه سلسیوس رسید، یونجه زار را ترك كرده و در مكان هایی مانند درزها و روزنه های زیرپوستی درختان، لابه لای علف های هرز و یا در لایه های سطحی خاك به خواب می روند. در مناطق گرمسیری این تخم ها اواخر زمستان به لارو تبدیل شده و از زمان شروع فصل فعالیت آنها آغاز می شود.


راه مبارزه با آفت سرخرطومی برگ:

الف) مبارزه زراعی:

1) برای مبارزه زراعی می توان چین اول یونجه را به جلو انداخت، در نتیجه این عمل تعداد زیادی لارو كه هنوز كامل نشده‌اند از بین خواهند رفت.

2) برداشت زود هنگام با دروگر بشقابی: بدین منظور یونجه زار در اوایل بهار، با دروگر بشقابی، كف بر می شود. اجرای این روش در كنترل آفت بسیار مؤثر است.

3) یخ آب زمستانه در مناطقی كه آب در دسترس كشاورزان باشد، می تواند به منظورتكمیل عملیات مبارزه زراعی زمستانه اجراء شود كه این عمل موجب از بین بردن آفات زمستان گذرانی در خاك می شود.


4) انجام دیسك سطحی در اواخر پاییز
ب) مبارزه شیمیایی:

 بهترین موقع مبارزه با این آفت اوایل فصل بهار و مصادف با بوته های نورسته ۱۰ سانتیمتری یونجه می‌باشد. سمپاشی باید قبل از تاثیر موثر لاروها به یونجه انجام گیرد. سموم بكار برده شده علیه این آفت باید علاوه بر دارا بودن تاثیر كافی ، دوام زیاد نداشته باشند. تا از نظر باقیماندن روی یونجه یا سایر گیاهان علوفه‌ای ، ایجاد مشکل نکند.

    سرخرطومی ریشه یونجه


 حشره بالغ این آفت بسته به گونه، 3 تا 7 میلی متر درازا داشته و دارای بدنی بیضی شكل و كشیده به رنگ قهوه ای  تا خاكستری تیره است و بالپوش هایی كشیده و موازی دارد. چشم ها بر حسب گونه ممكن است برجسته و یا مسطح باشند. تخم ها بیضی شكل بوده و در آغاز رنگ زرد لیمویی دارند كه رفته رفته تغییر رنگ داده و تیره تر می شوند. لارو همه گونه های این آفت همانندی كاملی با هم دارند و همانند دیگر گونه های سرخرطومی ها بدون پا بوده و دارای چهار سن لاروی می باشند. بدن لارو به صورت چین خورده بوده كه این حالت باعث ایجاد خمیدگی بدن لارو به سمت شكمی شود. لارو درون پیله در لایه بالایی سطح خاك به شفیره تبدیل می شود. شفیره در آغاز زرد رنگ است، رفته رفته تغییر رنگ داده و در نهایت قهوه ای رنگ می شود. سرخرطومی ریشه یونجه زمستان را به صورت حشره كامل درشكاف های زمین یا به صورت لاروهای سنین مختلف درون خاك سپری می كنند. اوایل بهار حشرات كامل فعال شده و پس از اندكی تغذیه، جفت گیری كرده، اطراف طوقه و یا درون خاك آغاز به تخم ریزی می كنند لاروها پس از بیرون آمدن از تخم به طرف ریشه ها حركت و آغاز به تغذیه از گره های تثبیت كننده نیتروژن می كنند. سرخرطومی ریشه یونجه به معمول یونجه زارهای پیرتر را مورد حمله قرار می دهد. لاروهای این سرخرطومی ها به ریشه یونجه های سه تا چهار ساله حداکثر خسارت را وارد می آورند. در سنین بعدی لاروها، در آغاز از سطوح ریشه ها تغذیه كرده و پس از آن لاروهای درشت با ایجاد دالان در ریشه ها در جذب آب و مواد درون خاك به طور جدی اختلال ایجاد می كنند. با این وجود تنها حشره كامل این آفت می تواند به صورت اقتصادی ایجاد خسارت كند و حالت لاروی آن نیازی به كنترل ندارد این آفت می تواند سالیانه تا سه نسل ایجاد كند.
راه مبارزه با آفت سرخرطومی ریشه:
الف) کنترل شیمیایی:
از آنجائی كه سرخرطومی ریشه یونجه در شرایط مساعد تا سه نسل در سال تولید كرده و آسیب رسانی آن توسط حشره كامل می باشد، لذا مبارزه باید بی درنگ پس از ظهور حشره كامل هر نسل می بایست انجام شود.
ب) کنترل زراعی:
برگرداندن مزارع یونجه آلوده در پائیز و از بین رفتن و نابودی لاروهای این حشره در اثر سرما یکی از راههای مناسب مبارزه با این آفت است.

    سن گل خوار یونجه



سن گل خوار یونجه آفتی بسیار چند خواره بوده و روی بیشتر گیاهان زراعی و مرتعی دیده می شود. در ایران تاكنون از روی یونجه، اسپرس، آفتابگردان، سیب زمینی، لوبیا، سویا و چغندرقند گردآوری و گزارش شده است. حشرات كامل زمستان گذران در اوایل بهار پناهگاه ها را ترك كرده و به سمت یونجه زار پرواز می كنند. سن های زمستان گذران در اواخر فروردین، پس از استقرار در یونجه زار، تغذیه كرده و سپس جفت گیری و تخم گذاری می كنند. حشرات كامل نسل اول در اواسط خرداد ظاهر می شوند و پس از ظهور آغاز به تغذیه از یونجه های درحال گل دهی می كنند. با برداشت چین اول به سمت قسمت های برداشت نشده یا یونجه زارهای مجاور پرواز می كنند. این حشره برای زمستان گذرانی، به طورمعمول در اواخر فصل رویش، در نزدیكی میزبان های خود پناهگاهی را پیدا می كنند اما اگر موفق به این كار نشود، به طرف پناهگاه های مناسب دورتر از میزبان خود مهاجرت می كند.
راه مبارزه با سن گل خوار یونجه:
این آفت دشمنان طبیعی بسیاری دارد كه جمعیت آن را كنترل كنند. شاید بتوان با كوتاه كردن فاصله آبیاری و افزودن بر شادابی بوته ها از شدت خسارت كم كرد.  باید توجه داشت كه به علت نیاز مبرم یونجه به حشرات گرده افشان برای تلقیح گل ها، سمپاشی در مرحله گل دهی بسیار خطرناك و پیامدهای ناشی از بین بردن حشرات گرده افشان، ممكن است زیان آورتر از حذف سن های گل خوار باشد. بنابر این عملیات كنترل انبوهی سن گل خوار باید تا جای ممكن بدون كاربرد سموم صورت گیرد. بررسی های انجام یافته نشان می دهد كه كاربرد سموم در مرحله غنچه های سبز نسبت به مرحله گل، هم در كنترل آفت و هم در تولید میزان بذر بیشتر مؤثر بوده است.

    شته یونجه




 شته هنگام تغذیه همراه بزاق مواد سمی به درون بافت گیاه تزریق می كنند كه موجب توقف رشد، كاهش عملكرد و حتی مرگ گیاه می شود. علاوه بر این باعث كاهش ارزش غذایی یونجه نیز می گردد. از طرفی توسط شته عسلك ترشح شده كه خود باعث شیوع انواع آلودگی های انگلی از جمله بیماری های قارچی شده و موجب كپك زدن علوفه تولیدی می شود. افزون بر این، شته ناقل شماری از ویروس های بیماریزا، از جمله ویروس موزائیك یونجه، موزائیك خیار و كوتولگی یونجه هستند كه از این طریق نیز می توانند آسیب چشمگیری به یونجه زارها وارد كنند. خسارت آفت در بوته های كوچك همچنین یونجه زارهای تازه استقرار یافته بسیار بیشتر از بوته های بلند و یونجه زارهای دو یا چند ساله است.
راه مبارزه با شته یونجه:
الف) مبارزه بیولوژیک:
شته ها، به ویژه در یونجه زارها، دشمنان طبیعی بسیاری دارند، لارو بالتوری، گونه های مختلف كفشدوزك و برخی كنه ها در شكار و پارازیته كردن شته ها نقش مؤثری دارند و از این رو پیش از هرگونه مبارزه شیمیائی باید میزان حضور آن ها در یونجه زار مورد ارزیابی قرار گیرد.
ب) کنترل زراعی:
این روش شامل رعایت تناوب و استفاده از روش برداشت نوار پشته ای برای حفظ موازنه آفت با شكارگر و انگل واره می باشد.
ج) کنترل شیمیایی:
کنترل شیمیایی تنها زمانی که میزان خسارت به آستانه اقتصادی رسیده باشد می بایست انجام شود، آستانه اقتصادی آسیب و زیان رسانی شته وجود 20 شته در هر ساقه است.

    سن سبز یونجه



 بدن دراز و كشیده و به رنگ عمومی سبز متمایل به زرد می باشد سن های نر به نسبت تیره تر از سن های ماده هستند. سطح پشتی بدن پوشیده از موهای نقره ای كوتاه است. پیشگرده دارای دو لكه تیره می باشد. از صفات افتراقی برای تشخیص این گونه وجود سپرچه مثلثی شكل است كه بین دو بال رویی قرار گرفته و توسط دو نوار تیره كُریوم (Corium) احاطه شده است كه این نوارها به صورت خط باریك دیده می شوند. تخم ها درآغاز به رنگ سفید متمایل به زرد شفاف بوده، ولی در طی مدت رشد، به رنگ قرمز در می آیند. پوره ها و حشرات كامل سن سبز یونجه از غنچه، گل و غلاف های سبز یونجه و دیگر حبوبات تغذیه می كنند. تغذیه آن ازگل سبب زرد شدن براكته های باز شده و ریزش بیشتر غنچه ها و گل ها می شود و ازمجموعه گل آذین فقط محور گل باقی می ماند. در یونجه زارهایی كه با تنش آبی روبه رو هستند، آسیب و زیان رسانی شدیدتر می شود.
سن سبز یونجه زمستان را به صورت تخم در درون ساقه گیاهان و علف های هرز سپری كند. تخم ها ممكن است در هنگام برداشت به همراه علوفه به انبار انتقال پیدا كنند. هنگامی كه دمای محیط به 20 درجه سلسیوس می رسد، تخم های زمستان گذران باز می شوند. در مناطق دشت بیرون آمدن پوره سن یك از پوسته تخم در اواسط بهار و مناطق كوهستانی و سرد در اواخر بهار صورت می گیرد. حشرات كامل این آفت بسیار پر تحرك بوده و در ساعات گرم روز خیلی فعال هستند ولی در روزهای غیر آفتابی و بارانی، به قسمت های متراكم یونجه زار پناه می برند.


مبارزه با سن سبز یونجه:

الف) مبارزه شیمیایی:

استفاده از سموم شیمیایی در مرحله غنچه های سبز یونجه و دیگر گیاهان میزبان توصیه می شود. كاربرد سموم در مرحله رشدی غنچه های سبز در كاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر می باشد.

ب) کنترل زراعی:

1) برداشت زود هنگام یونجه زار: برای این منظور از دروگر بشقابی استفاده كرده و سعی می شود كه برداشت محصول تا جای ممكن به صورت كف بر از سطح خاك انجام گیرد.

2) برداشت در آغاز گلدهی : در هر یك از چین های محصول شمار قابل توجهی از تخم ها به همراه محصول از یونجه‌زار دور می شوند و آن دسته از تخم های تفریخ شده كه پوره های حاصل از آنها در سنین پایین هستند، در اثر نبود میزبان، بدون غذا مانده و از بین می روند.

3) گردآوری و از بین بردن علف‌های هرز: به منظور ازبین بردن حالت زمستانه آفت درهنگام برداشت چین آخر، محصول كفبر شود.

    زنبور بذر خوار یونجه




زنبور بذرخوار در یونجه زار بذری ایجاد آسیب و زیان می كند. لارو كامل به رنگ شیری، بدون پا و به درازای یك میلیمتر است. اندازه آن به اندازه فضای درونی بذر و یا اندكی بزرگتر از آن می باشد. به همین دلیل بذرهای آلوده اغلب ترك خورده و یا قسمتی از پوست آنها جدا می شود. بدن لارو درون بذرهای آلوده از بیرون نمایان است. زنبور بذرخوار یونجه زمستان را به صورت لارو كامل در درون بذرهای یونجه در انبار، حاشیه یونجه زار و یا درون خاك یونجه زار سپری می كند. حشرات كامل از اواسط تا اواخر بهار پس از باز شدن گل های یونجه، ظاهر شده و حشرات ماده پس از تغذیه و جفت گیری، تخم های خود را در درون دانه های تازه تشكیل شده قرار می دهند. گیاهان میزبان این حشره یونجه معمولی و وحشی می باشند. این حشره تنها در یونجه زارهای بذری ایجاد آسیب و زیان می كند. آسیب و زیان مربوط به مرحله لاروی است كه از همه مواد درون بذر شامل گیاهچه و لپه ها تغذیه می كند و درپایان تنها پوسته بذر باقی می ماند.


مبارزه با زنبور بذر خوار یونجه:


الف) کنترل شیمیایی:

این روش شامل ضدعفونی بذرها در انبار است.


ب) کنترل فیزیکی:


به كارگیری شعله افكن در پاییز و یا در اواخر زمستان برای از بین بردن بذرهای آلوده ریخته شده در سطح یونجه زار در مدیریت آفت، بسیار مؤثر می باشد.

  
سوسک شاخک بلند یونجه




 این حشره در مرحله لاروی، به ریشه یونجه حمله می كند. تخم حشره به شكل بیضی كشیده، به رنگ سفید شیری است. لارو بدون پا و به رنگ سفید شیری است. سر لارو بزرگ، قطعه های دهانی به رنگ قهوه ای تیره و آرواره ها قوی می باشند. رنگ شفیره شیری متمایل به زرد تا مایل به قهوه ای روشن است. آسیب و زیان رسانی آفت مربوط به دوره لاروی است. آثار آن به صورت زرد شدن برگ ها و ضعیف و كوچك تر شدن بوته های آلوده دیده می شود. این آفت در آلودگی شدید سبب خشكیدگی بوته های یونجه می شود. این حشره به طور عمده زمستان را به صورت لارو كامل درون ریشه بوته های آلوده یونجه سپری می كند. لاروهای زمستان گذران سوسك ریشه خوار یونجه بدون توقف رشد دیاپوز اجباری بوده و در طول فصل سرد نیز به تغذیه و رشد خود به طور كند ادامه می دهند. سر لاروها در اواخر دوره رشد و پیش شفیره شدن به سمت بالا و به طرف طوقه گیاه قرار می گیرد. در اواسط فصل بهار پس از رشد كامل لاروها، تغذیه آن ها متوقف شده، سپس تبدیل به شفیره می شوند. حشرات بالغ چند روزی درون ریشه باقی می مانند و سپس با سوراخ كردن آن در ناحیه طوقه بوته به محیط بیرون از خاك راه می یابند. حشرات نر و ماده 2 تا 3 روز پس از بیرون آمدن از محل شفیرگی، آغاز به جفت گیری كرده و پس تخم گذاری می كنند. میزان رطوبت نیز در تكامل رشد تخم ها تأثیر دارد. كاهش بیش از حد رطوبت سبب از بین رفتن لاروها می شود. لاروها پس از رسیدن به ناحیه ریشه از بافت های مركزی آن به شدت تغذیه كرده و مواد زائد حاصل را به صورت فتیله خاك اره متراكمی درون ریشه های آلوده باقی می گذرانند. تغذیه و حركت در درون ریشه به طور دورانی صورت می گیرد. لاروهای یاد شده درون ریشه های مورد حمله زمستان را سپری می كنند و چون بدون توقف رشد اجباری هستند. در طول زمستان نیز اندكی تغذیه و رشد می كنند. دوره یك نسل كامل حشره به طور میانگین 362 روز می باشد و به این ترتیب تنها یك نسل در سال دارد.

مبارزه با سوسک شاخک بلند یونجه:


الف) کنترل بیولوژیک:


تنها دشمن طبیعی این آفت از خانواده Laelapidae گونه آن Hypoaspis ueckermann و Khanjani می باشد. این گونه علاوه بر پارازیت کردن آفت یاد شده، در روی لارو کرم سفید ریشه هم یافت می شود و به صورت پارازیت بیرونی روی گونه های یاد شده دارای فعالیت انگلی است. به نظر می رسد این انگل واره نمی تواند باعث مرگ لارو آفت بشود.


    کرم برگخوار یونجه



 كرم برگخوار یونجه مرحله لاروی آن مخملی و سبز رنگ است و لاروهای سن بالاتر، دو خط سفید رنگ در دو طرف بدن خود دارند. حشرات بالغ آن كه به صورت پروانه های سفید تا زرد دیده می شوند، به یونجه زارهایی  كه ارتفاع بوته كمتراز 15 سانتی متر دارند حمله می كنند. پروانه ها درگیاهان جوان تخم ریزی كرده و سه تا هفت روز بعد كرم ها از تخم بیرون آمده و به سرعت آغاز به تغذیه از برگ ها می كنند .هنگام تغذیه لاروها همه ی برگ، حتی قسمت رگبرگ را خورده و هیچ بخشی را باقی  نمی گذارند. با افزایش سن لاروی میزان آسیب و زیان وارد شده نیز بیشتر خواهد بود.


مبارزه با کرم برگخوار یونجه:


از روش های کنترل این آفت تغییر زمان برداشت و كوتاهی فصل است که به طورمعمول از بروز آسیب و زیان شدید اقتصادی توسط این آفت در یونجه زار جلوگیری می كند.