مگس سفید یا عسلک پنبه

نام علمی   Gennadius  Bemisia tabaci

مقدمه:

عسلک برگ با نام علمی    Bemisia tabaciو نام لاتین  White fliesدر مزارع پنبه انتشار جهانی دارد و از دیر زمان در مناطق پنبه کاری ایران وجود داشته و اولین بار در سال ۱۳۲۳ در اطراف کرمان توسط بشیر الهی مشاهده و جمع آوری گردیده و در همان سال در نقاط پنبه خیز فارس و کرمان انتشار داشته است. این آفت در سالهای اخیر در مناطق پنبه خیز استان فارس، گرمسار و جیرفت حالت طغیانی پیدا نموده و از مهمترین آفات پنبه محسوب می شود. عسلک برگ پنبه در سواحل خلیج فارس، استانهای بلوچستان و سیستان، خوزستان، مازنداران، گرگان، فارس (داراب و جهرم)، کرمان، خراسان (طبس) و نقاط گرمسیر استان مرکزی مانند گرمسار و ورامین و همچنین اصفهان و کاشان شیوع دارد. ضمنا در کشورهای عراق، هندوستان، پاکستان، و سودان، این حشره از آفات مهم پنبه محسوب می شود.

عسلک پنبه در ایران دارای میزبانهای متعدد است و تا کنون ۴۶ گونه میزبان از گیاهان زراعی، زینتی، علف های هرز و درختان برای این آفت گزارش شده است.


شکل شناسی آفت:


طول حشره بالغ ماده در حدود ۴/۱-۲/۱ میلیمتر و عرض بدن با بالهای باز حدود ۵/۲ میلیمتر است. طول حشره نر ۶/۱ میلیمتر و قدری کوچکتر از حشره ماده و در انتهای حلقه انتهائی شکم دارای دو جفت قلاب که راس آن خمیده و متوجه زیر شکم است می باشد.

حشرات کامل نر دارای دو جفت بال هستند لذا می توانند پرواز نمایند، ولی حشرات ماده بدون بال بوده و به سطح زیرین برگ گیاهان میزبان می چسبند و پس از فرو کردن خرطوم خود شروع به مکیدن شیره گیاهی می کنند.

رنگ اصلی بدن زرد لیموئی ولی بدلیل پوشیده شدن سطح بالها و بدن از گرد مومی سفید رنگ، رنگ ظاهری حشره سفید به نظر می رسد. چشمها قرمز رنگ و به دو قسمت تقسیم شده است. شاخکها ۷ مفصلی و رنگ آن زرد لیموئی است. پاها قوی و قدری تیره رنگ و پنجه ها دو مفصلی است.

تخم عسلک:

تخم این حشره شلجمی شکل دارای دنباله کوتاهی است که در نسج برگ فرو می رود و تخم را از قسمت پهن آن به برگ می چسباند. طول متوسط تخم بدون دنباله در حدود ۲/۰ میلیمتر است. تخم ها به صورت انفرادی یا دسته جمعی در زیر برگ قرار داده شده و در ابتدا زرد روشن و سپس قهوه ای میگردند.


زمستان گذرانی و چرخه زیستی آفت عسلک پنبه:

این حشره دارای ۳ سن پورگی است. عسلک پنبه زمستان را به صورت تخم، حالات مختلف پورگی یا ندرتا حشره کامل روی علفهای هرز بسر می برد. این آفت در داخل گلخانه ها در تمام طول سال فعال است، ولی در مناطق معتدله به صورت پیش شفیره زمستان گذرانی می کند. در مناطق پنبه کاری فارس این آفت می تواند در اکثر اوقات سال فعالیت داشته باشد و روی میزبانهای هرز و زراعی زندگی نماید.

ظهور حشره معمولا از اوایل خرداد ماه به بعد روی بوته های پنبه ظاهر می گردد و در ماههای مرداد، شهریور و مهرماه به فعالیت خود ادامه داده و از اواخر مهرماه به بعد از تراکم جمعیت آن کاسته شده ولی در عین حال به صورت حالات مختلف در پائیز روی بقایای بوته پنبه و اواسط دیماه به بعد شفیره و احتمالا پوره سن سوم و بندرت حشره کامل در بقایای بوته پنبه دیده می شود. از اوایل اسفند ماه که شرایط جوی مساعد می گردد می توان حشره کامل فعال را مشاهده نمود و اولین نسل آفت را به وجود می آورد. تعداد تخم این حشره بطور متوسط حدود ۲۰۰-۱۵۰ عدد بوده که اغلب بطور انفرادی و گاهی چند عدد کنار هم در پشت برگ و بندرت در سطح روی برگ دیده می شوند. در شرایط جوی مناطق پنبه کاری استان فارس مخصوصا داراب که متوسط درجه حرارت در تابستان حدود ۳۲ درجه است دوره تفریخ تخم کوتاه و حتی کمتر از یک هفته و دوره رشد لاروی نیز ۷روز یا کمی بیشتر می باشد.


سیکل زندگی Bemisia tabaci عسلک پنبه :


این آفت می تواند در تابستان هر دو هفته یک نسل داشته باشد، در حالیکه طول نشو ونمای یک نسل در اوایل بهار و یا در اوایل پائیز حدود یکماه به طول می انجامد. در مورد تعداد نسل این آفت در فارس با توجه به عدم سرمای شدید و یخبندان در زمستان و همچنین وجود میزبانهای هرز و زراعی در مناطق پنبه کاری احتمالا بیش از یازده نسل در سال دارد.


خسارت زائی آفت عسلک پنبه :


این آفت نه تنها از راه تغذیه و مکیدن شیره نباتی سبب ضعف بوته های پنبه می شود بلکه با ترشحات خود چسپندگی الیاف را باعث می گردد. چسپندگی الیاف از مهمترین و خطرناکترین خسارت آفت محسوب می شود، زیرا کیفیت محصول و در نتیجه ارزش صادراتی آن را به میزان قابل توجهی نقصان می دهد. حشرات کامل و نوزادهای آن خرطوم خود را در بافتهای پشت برگ فروبرده و شیره گیاه را می مکند، در نتیجه مقدار آب بافتهای گیاه و مواد ازته آن کم می شود. در صورتی که حمله آفت شدید باشد جوانه ها و اعضاء میوه دهنده نبات ضعیف و بتدریج زرد شده و می خشکند و در سطح برگهای آفت زده لکه های ارغوانی به وجود می آید. این حشره ناقل یک ویروس بیماریزا در روی بوته های پنبه بوده و در مجموع ناقل بیش از ۱۹ عامل بیماریزای گیاهی است.

مبارزه با آفت عسلک پنبه:

روش های کنترل عسلک پنبه:

مبارزه شیمیائی با عسلک پنبه زمانی دارای اثر قاطع است که همراه با آن مجموعه عملیات زراعی ذیل انجام گیرد:

۱- کندن و سوزاندن بوته های پنبه و گیاهان هرز میزبان، بلافاصله بعد از خاتمه برداشت محصول.

۲- زود کشت نمودن پنبه در بهار بطوریکه کشت پنبه در اواسط اردیبهشت ماه خاتمه یابد.

۳- زراعت پنبه دور از جالیز و آفتابگردان و یا با رعایت فاصله کافی با آن کاشته شود.

۴- به محض خاتمه فصل برداشت محصولات جالیزی مزرعه جالیز باید شخم عمیق زده شود تا پناهگاهی برای حشره نباشد.

۵- تبدیل روشهای کاشت کرتی به کشت خطی.

۶- برداشت بموقع محصول پنبه برای جلوگیری از آلوده شدن به شیره عسلک.

مبارزه بیولوژیک عسلک پنبه :

1.    کچیلی ، زنبورهای  Encarsia formusa و Eretmocerus serius را به عنوان پارازیتوئیدهای شفیره های عسلک پنبه گزارش نموده است. این دو پارازیت حداکثر جمعیت را در منطقه خوزستان در ماه های مرداد و شهریور دارند، در حالیکه در خوزستان اوج جمعیت آفت در ماه های خرداد و تیر است و بین جمعیت عسلک و پارازیتوئید هماهنگی کامل وجود ندارد.

2.    طالبی و همکاران زنبورهای پارازیتوئید Encarsia lutea را به عنوان مهم ترین دشمنان طبیعی عسلک پنبه در منطقه گرمسار و ورامین اعلام نمودند.

3.    امین و احمدی با زنبورهای ماده پارازیتوئید Eretmocerus mundus را روی جمعیت عسلک موثر دانستند.

4.    استفاده از حشره کش میکروبی ( نژادی از قارچ باواریا ) می تواند در افزایش بیماری و مرگ و میر عسلک نقش مهمی ایفا میکند.