شوری خاک،اصلاح خاک نامناسب
خاك محیط زنده اي است که ترکیبات مختلفی از عوامل زنده و غیر زنده تشکیل شده است. عوامل زنده در خاك شامل میکرو اورگانیزم ها ، اندام هاي گیاهی و عوامل غیر زنده شامل ذرات تشکیل دهنده خاك ( رس، ماسه و سیلت)، کاتیون ها، آنیون ها و مولکولهائی از مواد معدنی و مواد آلی است. این محیط زنده و پویا که همواره به کمک آب، در آن فعل و انفعالات مختلفی انجام می گیرد، محیط مناسبی براي حفظ گیاه و رشد و نمو آن است، که بسته به شرایط فیزیکی - شیمیائی خاك مقدار و سرعت رشد گیاه در آن متفاوت است.
شرایط فیزیکی- شیمیائی خاك، مجموعه اي از عوامل تعیین کننده براي یونیزه شدن آب و نمکهاي معدنی و تبدیل آنها به شکل یون و تجزیه مواد آلی و مولکول هاي پیچیده به ترکیبات قابل جذب گیاه است، بطوری که در آن شرایط ریشه بتواند در زمان لازم، به مقدار کافی و به سهولت عناصر غذائی ضروري را براي انجام و تکمیل رشد رویشی و یا زایشی خود تامین و تنفس کافی داشته باشد.
نمونه هایي از خاک هاي نامناسب که کشت محصولات مختلف در آن را محدود و گاها غیر ممکن است را میتوان در نمونه هاي زیر مشاهده نمود:
- خاكهاي خیلی شنی( که به علت بالا بودن مقدار ماسه در آن نفوذپذیري خاك به آب و محلول غذائی است)
- خاكهاي خیلی رسی(که به علت بالا بودن مقدار رس در آن نفوذپذیري خاك به آب و محلول غذائی محدود می شود)
- خاكهاي شور و شور سدیمی( که به دلیل بالا بودن مقدار یون سدیم و عدم تعادل یونی گسستگی بین ذرات خاك رخ میدهد و خاك به اکسیژن و آب نفوذ ناپذیر می شود)
- وجود لایه نفوذ ناپذیر در لایه زیرین (در این نوع خاك محدودیت نفوذ پذیري مزرعه به آب، محلول غذائی و گاز اکسیژن باعث میشود که سطح آب زهکش در ناحیه ریشه بالا باشد و خفگی ریشه رخ دهد)
- خاك آهکی( در این نوع خاك مقدار کربنات کلسیم و یا کربنات منیزیم بالا است که این شرایط باعث تغییر واکنش اسیدی- قلیایی خاك شده و کمبود عناصر عذائی در گیاه مشاهده می شود)
- خاك اسیدی( در این نوع خاك مقدار یون هیدروژن در محلول خاك بیش از اندازه است که این شرایط باعث تغییر واکنش اسیدی- قلیایی خاك شده که گیاه با بیش بود(مسمومیت) و یا کمبود برخی عناصر مواجه می شود)
از کل زمین های زراعی که مورد استفاده قرار دارند، 23 درصد آن شور و 37 درصد دیگر آن نیز از خاكهاي قلیائی (سدیمی) است. سازمان خوار و بار جهانی اعلام میکند که نزدیک 20 درصد از زمین هائی که با سامانه آبیاری تحت فشار، آبیاري می شوند و سطح آنها نزدیک به 227 میلیون هکتار برآورد شده است، نیز جزء خاكهای شور هستند. بیشتر این خاكهای شور در 100 کشور خشک و نیمه خشک جهان واقع شده اند. در این نوع خاکها به دلیل بیش بود مقدار نمکها(معمولا نمک کلرور سدیم) در محلول خاك ضمن بالا بودن مقادیر فشار اسمز، هدایت الکتریکی و مقدار یون سدیم، در این محلول نیز تعادل مناسبی بین یون ها وجود ندارد و در آن نیز کمبود یون کلسیم مشاهده می شود، که در این نوع خاک ها گسستگی بین ذرات خاك، نفوذ ناپذیری خاك به آب و اکسیژن، ... و تخریب ساختمان خاك رخ می دهد و در نتیجه امکان کشت در این خاک ها بر حسب میزان شوری آن وجود ندارد و یا میزان تولید محصول بسیار کم و غیر اقتصادی است
اصلاح خاک نامناسب یکی از برنامه های در دست اجرا در بسیاری از کشورها، خصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک جهان هست. در برنامه اصلاح خاك معمولا با انجام عملیاتی مثل افزودن موادی به خاك و شستشوي آن با آب، بخشی از نمک هاي محلول در خاك ( بیشتر کلرور سدیم ) را از محیط خاك خارج می نمایند، تا ضمن ایجاد تعادل بهتری بین یون ها فشار اسمزی در محلول خاك را کاهش داده و بافت خاك را اصلاح نمایند. گاها با کشت گیاهان مقاوم به شوری که قدرت جذب کاتیون های شوری زا مثل یون سدیم را دارند، نیز اقدام به اصلاح خاك می نمایند.
تعریف شوری در خاك و در آب
تعریف شوری در خاك و در آب
شوری، مقدار نمک در محلول خاك و یا در آب آبیاری است. غالب ترین نمک در طبیعت کلرورسدیم می باشد که این ترکیب جزئی از ساختار بسیاري از موجودات در طبیعت نظیرگیاه، حیوان، معدن.. و خاك می باشد. علاوه بر کلرور سدیم، دیگر ترکیبات نمکی مثل کلرور کلسیم، منیزیم، پتاسیم و نیز سولفات سدیم نیز باعث شوری در خاك و آب می شوند. میزان شوری در محلول خاك عامل بسیار اثرگذاری در قابلیت جذب آب و عناصر غذائی توسط بذر و ریشه گیاه است. زمانی که مقدار ترکیبات نمکی حل شده در محلول خاك زیاد باشد ، بطوری که به دلیل افزایش فشار اسمز ایجاد شده در محیط، گیاه قادر به جذب آب و یا عناصر غذائی کافی و مورد نیاز نشود، شوری وارد مرحله خسارت به گیاه میگردد. در این مرحله گیاه ضعیف و رشد آن محدود شده و علائم کمبود و یا بیش بود (مسمومیت) بعضی از یون ها در اندام های گیاهی مشاهده و نبود تعادل بین عناصر غذائی بوجود می آید.
نمک زدایی به این دلیل امری ضروری است که بارندگی درمناطق خشک و نیمه خشک به منظور شستشوی نمک ها کافی نیست ، در این مناطق به دلیل کمبود آب شیرین، استفاده از آب شور برای کشاورزی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
پس انتخاب یک سیستم آبیاری مناسب باتوجه به شرایط خاک ، سطح شوری آب ، نوع محلول و منابع موجود مهم است .
علاوه بر خاک، کیفیت آب آبیاری نیزعامل بسیار مهم و تاثیر گذاری بر کمیت و کیفیت رشد رویشی و زایشی گیاه و نیز بر کیفیت خاك است. برای تشخیص کیفیت آب آبیاری متخصصین کشاورزی از شاخصهای زیر استفاده می نمایند:
مخاطرات شوري حاصل از مقدارکل نمکهاي محلول در خاك
مخاطرات سدیمی، نسبت مقدار یون سدیم به یونهاي کلسیم و منیزیم
واکنش اسیدي قلیائی آب
قلیائیت خاك، مقدار یونهاي کربنات و بی کربنات در آب
یونهاي خاص، کلر، سولفات، بر و نیترات
آلودگیهاي احتمالی آب آبیاري به میکروب
خصوصیات فیزیکی خاك و خصوصیات شیمیائی آن در کنار عوامل محیطی، از پارامترهاي مهم و تعیین کننده اي هستند که در قابلیت جذب عناصر غذائی ، آب و اکسیژن تاثیر گذار بوده و رشد گیاه مستقیما به این عوامل بستگی دارد.
خسارت های ناشی از شوری خاک نامناسب :
با توسعه شوری خاک در بخش های تحت کشاورزی آبی ، می توان به راحتی اثرات آن بر خصوصیات خاک و رشد گیاهان را مشاهده کرد .
- ایجاد یک پوسته نمکی سفید
- لکه های نمکی روی سطح خاک خشک
- عدم جوانه زنی و یا کاهش جوانه زنی بذر
- کاهش قدرت گیاه
- آسیب به شاخ و برگ سوختگی برگ
- تغییرات مشخصی در رنگ و شکل برگ رخ می دهد.
- درختان مرده یا درحال مرگ هستند.
- منطقه آسیب دیده پس از بارندگی بدتر می شود.
- غرقاب شدگی .
- از دست دادن تنوع زیستی و اختلال در اکوسیستم
- کاهش درعملکرد محصول
- بیابان زایی اراضی که سابق پربار بودند
- افزایش خطر فرسایش خاک به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی
- آلودگی آب آشامیدنی
- جاده ها و پایه های ساختمان با تجمع نمک درساختار طبیعی خاک تضعیف می شوند
آبشویی
یکی از مهمترین روش‌های از بین بردن شوری خاک آبشویی می‌باشد. با استفاده از این روش نمک‌های اضافی محلولی که در خاک وجود دارد کاملا شستشو داده شده و از خاک خارج می‌شوند.
کشت گیاهان مقاوم به شوری
می‌توانید در خاک‌های شور و قلیایی به کشت گیاهان مقاوم به شوری مانند چغندر، ذرت خوشه ای، جو، یونجه، شبدر، پنبه و … اقدام کنید. ضمنا در خاک‌های شور بهتر است در زمانی که گیاه در حالت خواب بوده یا آیش با استفاده از آبیاری سنگین نمک‌های سطحی را از دسترس ریشه‌ها دور ساخت.
استفاده از کود‌های مخصوص
یک روش دیگر برای از بین بردن شوری خاک و اصلاح خاک نامناسب استفاده از کود‌های مخصوص زمین‌های شور است. از طریق این کود‌ها ضریب شوری خاک پایین‌تر شده و خاک شور نمی‌شود.
آبیاری به روش نوین دوره آبیاری کوتاه
منظور از دوره آبیاری کوتاه این است که فاصله بین دو آبیاری زمین زراعی مدنظر را کمتر در نظر بگیرند و زود به زود آبیاری نمایند تا غلظت محلول در خاک زیاد نشود
روش‌های نوینی مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی از نظر اصلاح شوری خاک اثرات مثبت بالایی دارند.
استفاده از سیستم آبیاری مناسب
برای آبیاری سیستم‌های مختلفی تعریف شده است که هر یک به طریقی می‌تواند در کاهش شوری خاک موثر واقع گردد. به طور مثال در سیستم آبیاری کرتی میتوان با تسطیح صحیح زمین از تشکیل پشته‌های نمک جلوگیری کرد.
اضافه کردن ژیپس
اضافه کردن ژیپس موجب اصلاح خاک‌های شور و قلیایی میشود. ژیپس با تبدیل کربنات‌ها و بی کربنات سدیم به سولفات موجب کاهش شوری خاک میشود که البته به چند تن در هکتار از این ماده نیاز است و باید خاک حالت مرطوبی داشته باشد تا ژیپس با آن مخلوط گردد.
کاهش تبخیر از سطح خاک
یکی از راه‌های موثر در کاهش شوری خاک، کاهش میزان تبخیر از سطح خاک می‌باشد. این موضوع نه تنها موجب حفظ رطوبت خاک میشود بلکه از انتقال نمک از لایه‌های زیرین خاک به ناحیه رشد ریشه جلوگیری می‌نماید. در ضمن در کشاورزی آبیاری باید متعادل باشد و از آبیاری بیش از حد اجتناب کنید مگر اینکه هدف شستشوی نمک‌های خاک باشد.
امیدواریم مقاله شوری خاک و اصلاح خاک نامناسب مورد توجه و پسندتان قرار گرفته باشد پیشنهاد همکاران فنی شرکت آوان مشرق زمین جهت کنترل و اصلاح شوری خاک استفاده از محصولات اسید هیومیک و پلی سالت می باشد .در صورتی که در این زمینه سوال، نظر و یا تجربهای دارید از بخش نظرات همین صفحه با ما در میان بگذارید. پیشاپیش از حمایت شما سپاسگزاریم.
این مطلب توسط تیم تحقیقاتی و علمی آوان تهیه شده است. استفاده از مطالب برای نشر علم و آگاهی با ذکر منبع و درج لینک مانعی ندارد.
سیستم کاربری